BEELD
cirkelvormige radar met draaiende elektromagnetische golven
in de cirkel: de grenzen van de provincie Limburg
rechts en links: oorlogsvliegtuigen en vallende bommen
geluid van elektromagnetische golven
TITEL IN BEELD
“Onder de RADAR”
Genk
College
Rustplaats voor SS’ers
BEELD
historische luchtfoto van Genk
BEELD
Marc Bertrands, historicus, staat in een gang in het St.-Jan Berchmans College in Genk
MARC BERTRANDS VERTELT
Ik ben Marc Bertrands. Ik ben oud-leerling geweest in deze school. Ik heb hier ook mijn hele loopbaan lesgegeven. Ik ben geweldig geïnteresseerd in de geschiedenis van de school waar ik zo lang heb rondgelopen. Natuurlijk kwam daar ook de Tweede Wereldoorlog bij kijken. Dit is het St.-Jan Berchmans College van Genk.
BEELD
videobeelden van het St.-Jan Berchmans College in Genk
MARC BERTRANDS VERTELT
Wel, in het laatste bezettingsjaar in België, 1944, was het de gewoonte van het Duitse leger om de manschappen, vooraleer ze weer naar een volgend front zouden trekken, ze een tijdje te laten “herkomen” in gebieden waar niet meer werd gevochten en bij voorkeur waar accommodatie voorhanden was.
BEELD
videobeelden van het St.-Jan Berchmans College in Genk
MARC BERTRANDS VERTELT
Limburg, dat was al jaren geen oorlogsgebied meer, dat was een bezet gebied. Het lag ook kort bij Duitsland. Dat was allemaal positief en schoolgebouwen waren uitermate nuttig om de manschappen in onder te brengen. Het St.- Jan Berchmans College van Genk is trouwens niet het enige dat bezet is geweest in ’44. Bijvoorbeeld Stella Maris, de technische school voor meisjes in Zwartberg kende datzelfde lot en er waren nog andere scholen.
Tussen januari en 14 september 1944 – de bevrijding van Genk – zijn er, niet continu, maar toch gedurig aan, Duitse legerafdelingen hier in de school geweest en ze hebben hier gekampeerd. Ze hebben hier een beetje uitgeblazen, ze mochten “herkomen”, vooraleer ze weer een nieuw bevel kregen om opnieuw op te trekken. De eerste Duitse legerafdeling die hier in januari aankwam, die is niet gekend, maar het waren soldaten die al onmiddellijk “verguld” werden toen ze de gang hier binnenkwamen, die leidde van de speelplaats naar de studiezaal. Ze zagen in de gang - hier aan mijn voeten is het zichtbaar - de “swastika” in geplaveid.
BEELD
videobeelden met detailopname van de tegelvloer met “swastika” in de gang van het St.-Jan Berchmans College in Genk
MARC BERTRANDS VERTELT
Ze dachten onmiddellijk dat het een Duitsgezinde school was en dat was natuurlijk in hun kaart spelen. Ze hebben dat ook laten weten met veel “proficiat” en veel “gefeliciteer” aan de toenmalige directeur van het college, Eerwaarde Heer Hubert Driesen. Die heeft dat zomaar gelaten, die heeft er geen reactie op gegeven en maar gedaan alsof dat inderdaad zo was. Dan hoopte hij dat de bezetting van de school niet voor moeilijkheden zou zorgen. Deze gang is geplaveid in 1925, toen was er van “swastika’s” en nazisme nog altijd geen sprake. Dus dat was puur toeval.
BEELD
videobeelden van de huidige speelplaats in het St.-Jan Berchmans College in Genk
MARC BERTRANDS VERTELT
In maart is hier dan “hoog bezoek” gekomen. De Panzer-Division Adolf Hitler kwam hier kamperen en loste de vorige legerafdeling af. Die Panzer-Division Waffen SS, dus een elite-afdeling van het Duitse leger, is hier gebleven tot begin juni toen ze halsoverkop moesten vertrekken naar Normandië, waar de geallieerden waren binnengevallen. Die Panzer-Division Adolf Hitler werd bestuurd door Generaal-Oberst Sepp (Jozef) Dietrich. Zijn rechterhand was Standartenführer Joachim Peiper, niet de minste.
BEELD
historische foto’s van de Duitse Generaal-Oberst Sepp Dietrich en Standartenführer Joachim Peiper
MARC BERTRANDS VERTELT
Die mensen hebben hier dus twee maanden gekampeerd, maar de manschappen verveelden zich.
Wat moesten ze hier doen? Ze overnachtten in de studiezaal en op de speelplaats stonden hun jeeps, hun tanks, hun vrachtwagens.
BEELD
videobeelden van de huidige studiezaal in het St.-Jan Berchmans College in Genk
MARC BERTRANDS VERTELT
Maar ze hadden niets te doen. Ze mochten uitrusten. Daarom hebben ze van verveling, op een dag, carrosserieverf, die zij voorhanden hadden in hun voertuigen, meegenomen naar de studiezaal en ze zijn daar de muren beginnen te schilderen.
BEELD
historische foto van de vroegere studiezaal, met detailopname van de schildering op de muur met de tekst: “Steh gerade – Oder zerbrich”
MARC BERTRANDS VERTELT
Aan de ene kant van de zaal schilderden ze een echte “Waffen SS”-spreuk: “Steh gerade – Oder zerbrich” wat in feite, vrij vertaald, zoveel betekent als: “We verliezen of we winnen, maar opgeven en nog erger, overgeven, dat doen we niet”.
Aan de andere kant van de zaal hebben ze uiteindelijk een Duitse “Rijksadelaar” geschilderd, een heel grote.
BEELD
historische foto van de vroegere studiezaal, met detailopname van de schildering op de muur: een Duitse “Rijksadelaar”
MARC BERTRANDS VERTELT
Toen de bevrijding eenmaal een feit was en de dagelijkse gang van zaken en het schoolritme hier hervonden waren, hebben ze de spreuk op de muur afgekrabd en de adelaar oververfd. Dus die adelaar zit er nog altijd onder … intussen misschien al onder 10 verflagen …
BEELD
historische foto van de vroegere studiezaal, met detailopname van de schildering op de muur: een Duitse “Rijksadelaar”
MARC BERTRANDS VERTELT
De foto van die adelaar is nog altijd een heel indrukwekkende getuigenis van een moeilijke tijd want zolang de Duitsers hier waren, van januari tot september ’44, mochten in de studiezaal of op de speelplaats, geen leerlingen komen. Zij waren gedwongen om les te volgen in de kamers van de inwonende priester-leraars ofwel in particuliere huizen hier in de buurt.
BEELD
Marc Bertrands verlaat via de gang het gebouw
BEELD
videobeelden van de omgeving van het St.-Jan Berchmanscollege in Genk
BEELD
Juliette Colson, dochter van de omgekomen ontmijner Victor Colson, staat voor de huidige sportterreinen van het St.-Jan Berchmanscollege in Genk waar destijds de ontmijners zijn omgekomen
JULIETTE COLSON VERTELT
Ik ben Juliëtte Colson, dochter van Victor Colson, een van de slachtoffers die hier in ’42 op het plein gesneuveld zijn. Ik was klein, anderhalf jaar, mijn moeder hertrouwde in ’44: een nieuw gezin. Over de doden werd vroeger niet gesproken. Ik ben van ’s Herenelderen, mijn man is van Aarschot. Ik ben getrouwd en we zijn hier komen wonen. Toevallig kwam ik in de bibliotheek een boek tegen met foto’s van de ontmijners, hier op het plein.
BEELD
historische foto van de 5 ontmijners
JULIETTE COLSON VERTELT
Ik dacht: “Dat is mijn vader”. Dat ben ik beginnen uit te pluizen. Dan ben ik naar de burgemeester geweest om te vragen voor een “straatnaam”, maar dat is mislukt. Dan heb ik dat laten rusten.
BEELD
videobeelden van de omgeving van het St.-Jan Berchmanscollege met de kerk van Bret-Gelieren tegenover het college
JULIETTE COLSON VERTELT
Dan ben ik toevallig Marc Bertrands zijn naam tegengekomen in het boek van de ontmijners. Dan heb ik een beroep gedaan op Marc Bertrands met de vraag of hij me kon helpen omdat ik er helemaal niets van wist.
BEELD
videobeelden van de gedenksteen met de tekst: “Deze ontmijners vielen hier voor het vaderland - Adjt Laurent Brauns – 1 Sgt Victor Colson – Sgt Walther Leroy – Kpl Joseph Jaunasse – 27 april 1942”
MARC BERTRANDS VERTELT
Wel, in 1942 lagen er eigenlijk overal in België, zowel in Vlaanderen als in Wallonië, onontplofte projectielen, zowel Duitse als geallieerde. Die lagen overal plomp verloren in de natuur en die vormden een bestendig gevaar voor passanten die daar onwetend zouden langskomen. De Belgische regering – hoewel het bezettingstijd was en de Duitsers hier de baas waren – kreeg een bepaalde, beperkte vorm van zelfbestuur, die ze mochten behouden. De overheden hier hebben toen aan de Duitsers gevraagd of het niet mogelijk was om ex-soldaten van het Belgische leger, die, ofwel al vrijgelaten waren door de Duitsers, ofwel nog krijgsgevangen waren, te rekruteren. De bedoeling was dat zij overal te lande de projectielen gingen opruimen. Dat is toegelaten door de Duitsers.
BEELD
videobeelden van de huidige sportterreinen van het St.-Jan Berchmanscollege waar destijds de ontmijners zijn omgekomen
MARC BERTRANDS VERTELT
België werd verdeeld in 5 sectoren. De sector Limburg-Luik werd beheerd door ontmijners vanuit Luik. Wel, op 27 april 1942 lag hier, ter hoogte van het dichtstbijzijnde hoekschoppunt op het huidige voetbalveld – dat bestond toen allemaal niet, dat was heidegebied – een geallieerde bom die niet ontploft was.
BEELD
videobeelden van de huidige sportterreinen van het St.-Jan Berchmanscollege waar destijds de ontmijners zijn omgekomen
MARC BERTRANDS VERTELT
Vijf Luikse ontmijners en een chauffeur zijn op maandag 27 april 1942 naar hier moeten komen met de bedoeling de bom op te ruimen. Zij waren de vrijdag voordien al hier geweest om poolshoogte te nemen, ze hadden enkele voorbereidingen getroffen en alles leek erop dat dat een gemakkelijk klus ging worden. Maar die maandag, bij het ontmantelen van de bom, is er dus een ongeluk gebeurd: de bom is ontploft. Drie ontmijners waren op slag dood. Een overleed in de namiddag in het oude ziekenhuis van Genk, intussen ook verdwenen. Een ontmijner die de dans – de dodelijke dans – overleefde, die bevond zich wat verderop, bij de vrachtwagen, waarmee de ontmijners naar hier waren gereisd. Ook de chauffeur – hij was wel zwaar gekwetst – maar hij overleefde het.
BEELD
videobeelden van de huidige sportterreinen van het St.-Jan Berchmanscollege waar destijds de ontmijners zijn omgekomen
MARC BERTRANDS VERTELT
Dit ongeluk zorgde in Genk voor heel veel beroering, want uiteindelijk waren het Belgen die hun leven hadden geriskeerd voor de veiligheid van anderen.
BEELD
videobeelden van de huidige sportterreinen van het St.-Jan Berchmanscollege en detailopname van de gedenksteen met de namen van de omgekomen ontmijners
MARC BERTRANDS VERTELT
Ook in het Luikse zorgde dat voor veel tumult eigenlijk, omdat dat dat allemaal jonge gezinshoofden waren, of relatief jonge gezinshoofden, die er de oorzaak van waren dat hun familie een heel andere kant uitging dan ze ooit gedacht hadden.
BEELD
videobeelden van het St.-Jan Berchmans College in Genk
MARC BERTRANDS VERTELT
Enkele jaren geleden kreeg ik van een oud-leerling een berichtje. Hij was een boek aan het lezen over Joachim Peiper. In dat boek stonden een aantal foto’s met als bijschrift dat ze gemaakt waren in Genk. Mijn oud-leerling vroeg mij of ik te weten kon komen waar ze precies gemaakt waren
BEELD
historische foto van Joachim Peiper, Duits militair
MARC BERTRANDS VERTELT
Ik herkende onmiddellijk het decor van wat er op die foto te zien was. Het was de ingang van het St.-Jan Berchmanscollege, vanaf de speelplaats naar de studiezaal toe, de ingang die nu achter mij staat.
BEELD
historische foto van Duitse militairen voor de ingang van het St.-Jan Berchmans College in Genk
MARC BERTRANDS VERTELT
Wat heel intrigerend was, was dat daar de grote “bonzen” van die tijd – lente 1944 – op stonden, namelijk Joachim Peiper en Sepp Dietrich, de leiders van de pantserdivisie, die hier toen het college ten dele bezetten. Zij kregen op het ogenblik, dat de foto werd gemaakt, bezoek van de toenmalige stafchef van het Duitse leger en dat was Heinz Guderian.
BEELD
historische foto van Duitse militairen voor de ingang van het St.-Jan Berchmans College in Genk
MARC BERTRANDS VERTELT
Dat bracht toch een eigenaardig gevoel teweeg, want daardoor besefte ik dat we nu zeker wisten dat die belangrijke Duitse persoonlijkheden hier waren geweest. Vandaag besef ik nogmaals – en eens te meer – dat ik nu hier op historische grond sta.
BEELD
videobeelden van het St.-Jan Berchmans College in Genk
TEKST IN BEELD
Met dank aan:
Marc Bertrands
Juliëtte Colson
Dirk Thielens
Taskforce Liberty
Heidebloemke
Bundesarchiv
IOED Kempen en Maasland
Erfgoedcel Mijn-Erfgoed
www.onderderadar.be
logo provincie Limburg
Ga terug naar www.onderderadar.be.